Тамаддуни Ҷирофт, ки бо номи тамаддуни Ҳалил Рӯд низ маъруф аст, як тамаддуни асри биринҷӣ аст, ки дар минтақаи ҷанубу шарқи Эрони имрӯза аз ҳудуди 3000 то милод то соли 2000 пеш аз милод рушд кардааст. Кашфи ин тамаддун дар авоили солҳои 2000-ум ба таърихи бостонии Шарқи Наздик рӯшноии тозае бахшид, аммо он ҳам дар пардаи асрор боқӣ мемонад.

Кашфи Ҷирофт

Кашфи тамаддуни Ҷирофт замоне оғоз шуд, ки мақомоти Эрон дар авохири солҳои 1990 ба ҳафриёти ғайриқонунӣ дар наздикии рустои Ҷирофт мудохила карданд. Мақомот теъдоди зиёди осор, аз ҷумла чанд лавҳаи навишташударо мусодира карданд, ки диққати бостоншиносонро ба худ ҷалб кард.

Дар соли 2001 як тими бостоншиносони эронӣ ба раҳбарии Юсуф Маҷидзода дар чанд мавзеъ дар водии рӯдхонаи Ҳалил дар устони Кирмон, аз ҷумла Дағиёнус ва Конор Сандал ба ҳафриёт шурӯъ карданд. Коллектив дере нагузашта тамаддуни мураккаберо кашф кард, ки системаи хаттй, металлургия ва хочагии кишлокро инкишоф дода, асархои мураккаби санъат, аз он чумла хайкалтарошй ва зарфхои маросимиро ба вучуд овардааст.

Асрори Ҷирофт

Сарфи назар аз кашфиётҳои назаррасе, ки дар Ҷирофт ба даст оварда шудаанд, тамаддун то ҳол пурасрор боқӣ мемонад. Забони тамаддуни Ҷирофт то ҳол фаҳмо нест ва лавҳаҳои навишташуда, ки дар ин макон ёфт шудаанд, ҳанӯз пурра шифр карда нашудаанд. Ҳадафи иншооти бузурги меъморӣ, ки дар Доғиёнус ва Конар Сандал ёфт шудаанд, низ норавшан аст ва созмони сиёсии тамаддун ва иртиботи тамаддун бо тамаддунҳои қадимии Шарқи Наздик ҳоло ҳам таҳқиқ мешавад.

Асрори атрофи тамаддуни Ҷирофт тахайюли олимон ва ҳам ҷомеаро ба худ ҷалб кардааст ва барои шарҳ додани пайдоиш ва аҳамияти он назарияҳои зиёде пешниҳод шудаанд. Бархе аз донишмандон бар ин назаранд, ки тамаддуни Ҷирофт як ҷузъи маҷмааи бузурги фарҳангӣ буд, ки дар саросари Шарқи Наздик паҳн шуда буд, дар ҳоле ки иддае бар ин назаранд, ки он тамаддуни мустақиле буд, ки дар алоҳидагӣ рушд кардааст.

Аҳамияти тамаддуни Ҷирофт

Тамаддуни Ҷирофт бо якчанд сабаб муҳим аст. Аввалан, он яке аз қадимтарин ва пешрафтатарин тамаддунҳост, ки дар Шарқи Наздик вуҷуд доштааст. Низоми хаттии тамаддуни Ҷирофт, ки ба ҳазораи 3-и пеш аз милод тааллуқ дорад, аз инкишофи хатти мехӣ дар Байнаннаҳрайн то чанд садсола пештар буд. Ин аз он шаҳодат медиҳад, ки тамаддуни Ҷирофт дар рушди системаҳои хаттӣ дар Шарқи Наздик нақши ҳалкунанда бозидааст. Навиштаҷот аз як силсила рамзҳо ва тасвирҳое иборат аст, ки дар лавҳаҳои аз гили нопухта сохташуда навишта шудаанд. Дар лавҳаҳо матнҳои гуногун, аз ҷумла сабтҳои маъмурӣ, матнҳои динӣ ва осори адабӣ мавҷуданд.

Дуюм, кашфи тамаддуни Ҷирофт фаҳмиши мо дар бораи таърихи қадимии Шарқи Наздикро зери шубҳа гузошт. Пеш аз кашфи он, муаррихон бар ин бовар буданд, ки дар ин минтақа дар Байнаннаҳрайн ва Эламиён дар ғарби Эрон ҳукмронӣ мекарданд. Кашфи тамаддуни Ҷирофт гувоҳӣ медиҳад, ки дар минтақа дигар давлатҳои тавоно ва бонуфуз низ вуҷуд доштанд.

Сеюм, тамаддуни Ҷирофт муҳим аст, зеро он як давлати хеле мураккаб ва дорои низоми мураккаби маъмурӣ буд. Ҳокимони тамаддун эҳтимолан тавоно ва сарватманд буданд, ки ин аз қасрҳо ва қабрҳои калоне, ки дар Дагианус ва Конар Сандал ёфт шудаанд, шаҳодат медиҳанд. Тамаддун инчунин хеле табақабандӣ буд ва элитаи хурди ҳоким қисми зиёди сарват ва захираҳоро назорат мекард.

Ниҳоят, мероси бадеии тамаддуни Ҷирофт низ назаррас аст. Тамаддун як қатор ашёҳои металлӣ, аз ҷумла силоҳ, асбобҳо ва ҷавоҳирот истеҳсол мекард. Тамаддун инчунин бо асарҳои мураккаби санъати худ, аз ҷумла муҷассамаҳо, сафолҳо, нассоҷӣ ва хаттотӣ машҳур буд. Хусусан хатти тамаддуни Ҷирофт қобили таваҷҷӯҳ аст, ки навиштаҷот дар лавҳаҳо ва ашёҳои дигар дорои сабки беназире мебошад, ки ҳанӯз пурра дарк нашудааст.

Дагианус ва Конар Сандал

Дагианус ва Конар Сандал ду аз муҳимтарин маконҳои бостоншиносии марбут ба тамаддуни Ҷирофт мебошанд.

Дагианус

Дағиёнус дар водии дарёи Ҳалил, тақрибан 50-километрии шарқи шаҳри Ҷирофт ҷойгир аст. Ин мавзеъ тақрибан 50 гектарро ишғол мекунад ва як теппаи калони марказӣ ва якчанд теппаҳои хурдтарро дар бар мегирад. Ҳафриёт дар Дагианус маҷмӯи биноҳоро ошкор кардааст, ки қасри калон, маъбад ва чанд иншооти хурдтарро дар бар мегирад. Қасри яке аз калонтарин ва таъсирбахштарин биноҳои ин макон аст, ки дарозии тақрибан 80 метр ва бараш 60 метрро ташкил медиҳад. Он ба як қатор ҳуҷраҳо ва саҳни ҳавлӣ тақсим шуда, деворҳояш бо нақшу релефҳои мураккаб оро дода шудаанд. Маъбад дар Дагианус низ як иншооти муҳимест, ки аз толори калони росткунҷа бо қурбонгоҳи марказӣ иборат аст. Дар Доғианус чанд қабрҳои калон, аз ҷумла, ба истилоҳ "Мабри шоҳона", ки дорои сарвати тилло, нуқра ва дигар ашёи қиматбаҳо буданд, кашф шудаанд.

Конар Сандал

Конар Сандал бошад, дар 30-километрии шарқи Ҷирофт, дар наздикии деҳаи Шаҳдод ҷойгир аст. Ин мавзеъ тақрибан 25 гектарро ишғол мекунад ва як теппаи калони марказӣ ва якчанд теппаҳои хурдтарро дар бар мегирад. Ҳафриёт дар Конар Сандал як маҷмааи биноҳоро ошкор кардааст, ки қасри калон, маъбад ва чанд иншооти хурдтарро дар бар мегирад. Қасри Конар Сандал дар теппаи марказӣ ҷойгир буда, дарозии тақрибан 65 метр ва бараш 45 метрро ташкил медиҳад. Он ба як қатор ҳуҷраҳо ва саҳни ҳавлӣ тақсим шуда, деворҳояш бо нақшу релефҳои мураккаб оро дода шудаанд. Маъбад дар Конар Сандал низ як сохтори муҳимест, ки аз толори калони росткунҷа бо қурбонгоҳи марказӣ иборат аст. Дар Конар Сандал низ чанд мақбараи калон, аз ҷумла қабри ба истилоҳ "Мабри шоҳзодаҳо" кашф шудааст, ки дорои сарвати тилло, нуқра ва дигар ашёи қиматбаҳо буд.

Дар саёҳатҳои роҳнамоии мо ба Ҷирофт иштирок кунед ва ба шумо як сафари хуберо бо фаҳмиши амиқтари таърих ва меъмории ин тамаддун фароҳам меорад. 

Калимаи охирин

Кашфи тамаддуни Ҷирофт дар авоили солҳои 2000 дар фаҳмиши мо дар бораи таърихи қадимии Шарқи Наздик як пешрафти муҳиме буд. Системаи пешрафтаи тамаддун, системаи мураккаби маъмурӣ, мероси ғании фарҳангӣ ва табиати пурасрор тахминҳои қаблии моро дар бораи таърихи минтақа зери шубҳа гузоштанд. Мероси тамаддуни Ҷирофт роҳҳои навро барои таҳқиқот ва таҳқиқи минбаъдаи таърихи Шарқи Қадим ва рушди тамаддунҳои ибтидоӣ фароҳам меорад.

Дар қуттии шарҳҳои зер андешаҳо ва шарҳҳои худро дар бораи Ciroft Civilization ба мо бигӯед, мо аз шунидани сухани шумо хурсанд хоҳем шуд!